Mannen som ikkje klarte halde seg på hesteryggen

Det å dette av hesten er tydelegvis morosamt i Mongolia. I alle fall om ein kan sjå andre dette av hesten er det morosamt. Av og til er det så morosamt at det neste døgeret kan blir brukt til å minne personen som datt av hesten på at han gjorde det, og le av han. Ikkje slik at eg snakkar av erfaring. Eller vent litt, det gjer eg.

Sidan nyttår har eg av ulike, ufriviljuge, årsaker forlate hesteryggen tre gongar. Så her kjem forteljinga om korleis det er mogleg.

Fyrste gongen det skjedde, skjedde det i særs sakte fart. Eg reid som sistemann i eit følgje. Plutseleg, om det kan seiast plutseleg om noko eg har sett i over eit minutt, låg det eit tre over stien. Høgt nok til at hesten gjekk under, lågt nok til at eg ikkje gjorde det. Uerfaren ryttar, som eg er, gjorde eg eit forsøk på å svinge hesten til høgre for dette treet. Det var sjølvsagt ikkje aktuelt for hesten. Som me skal sjå seinare er styringsmekanismen på hestane notorisk uberekneleg. Eg drog i høgre taum og rekna med at hesten ville gå til høgre. Det gjorde den ikkje. sjølv om hovudet peika hardt mot høgre, fortsette kroppen til hesten beint fram. Så då skifta eg taktikk og prøvde stoppe hesten. Det ville den heller ikkje. Eg drog godt i begge taumane, men til inga hjelp. Så då fekk eg eit tre faretrugande nært magen. Så eg tok tak i treet med ei hand. Med taumane i ei hand og ei hand til å skubbe i treet prøvde eg å kople inn reversen på hesten. Den var defekt. så hesten fortsette i sakte fart framover. Plutseleg sat eg litt bakanfor salen. Og så hang eg etter kvart spent opp mellom eit tre og ein stigbøyle. Etter å sleppt meg forsiktig til bakken fekk eg heldigvis tak i stammen på treet. Og heldigvis var ikkje hesten for gira på å følje etter dei andre hestane som hadde kryssa over den steinete, uttørka elvebotnen. Så då fekk eg drege(eg kan i alle fall late som om det var eg som var sterk nok til det) hesten eit skritt tilbake og eg klarte å øsne foten min frå stigbøylen. Den mongolske dama som var med kom tilbake og var så full i lått at det var så vidt ho klarte å snakke. Eg lo heldigvis eg også, og etter ein liten kamp med å få retta på skjørtedelen av deelen min var eg oppe på hesten og kunne halde fram med omtrent like mykje av æra i behald.  Den mongolske dama fekk seg i alle fall ein god latter. Kvar gong i løpet av det neste døgeret eg såg ho. Og ein del gongar neste gong eg kom på besøk.

Illustrasjonsfoto: Meg til hest.

Andre gongen eg bestemde meg for å ufriviljug forlate salen, og dermed hesteryggen, skjedde det i litt større fart. Eg var igjen ute med ei gruppe og rei, denne gongen tre kameratar og ein dansk bibelskulelærar. I tillegg til den mongolske guiden/verten/kjernekaren. 

Eg hadde fått ein hest som lika å springe litt, så det måtte eg sjølvsagt utnytte. litt trav og litt galopp, heilt sjef. Det gjekk litt gale eine gongen eg skulle peise hesten opp i galopp samstundes som eg svinga litt til venstre for å halde meg på rett veg. Hesten meinte tydelegvis at venstre ikkje var rett veg, for i det eg la vekta litt til venstre(ein må sjølvsagt leggja seg litt i svingen), fann hesten ut at den var politisk aktiv og ville meir mot høgresida. Det kjendes ut som den kanskje var enno lenger til høgre enn NS, så litt historielæring treng den nok for å skjøne kor dumt det blir. For når ein hest går så langt til høgre kollapsar samfunnet. Dette stemmer dersom ein kan bruke meg som eit bilete på samfunnet og kollaps er eit bilete på at eg ligg for langt på sida og dett av hesten. 

Det skal i sanning seiast at hesten kanskje var plassert ein plass mellom høgre og FRP i det politiske spekteret, og at fallet kan skuldast min ignoranse ovanfor eigne rideferdigheiter. Ferdigheiter som altså ikkje er så alt for bra. Denne gongen fekk eg i det minste noko å visa til etter eit fall frå ein hest. Eit par skrubbsår og ein forslått venstrearm. Så verken høgre eller venstresida er noko særleg å satse på i politikken. Eigentleg er det aller meste av politikken berre skit(meir makt til Kong Harald!), så me sluttar med dei referansane no. 

Heldigvis brukar ikkje mongolane, eller dei besøkande, hjelm og den slags tull, så hovudet trefte ikkje bakken. Og ei god saueskinnsjakke viste seg å vera nok polstring til at potensielle brot vart til ein forslått arm. 

Illustrasjonsfoto: Hest utan meg.

Alle gode ting er tre var det ein gong nokon som sa. Eigentleg høyrer eg nokon sei det stadig vekk. Men det er ikkje alltid sanning. Eller kanskje det er det. For den tredje gongen eg forlet hesteryggen føler eg at det ikkje var utelukkande min feil. 

Eg og sjefen min her i UB hadde i lag med nokre andre besøkt ein familie ikkje så langt frå der heile Ulaanbaatar-kontoret til NLM var på kurs. Ikkje så langt vil sei at den lokale mannen me besøkte hadde sagt det var om lag tolv kilometer. Etter ein lang køyretur kunne det sjå ut som om han underslo litt. Men me kom no fram. Og etter å drukke litt mjølke-te, helst på eit par Bankharkvelpar , og sett oss om kring, sette eg og sjefen oss på hestar og fekk beskjed om at om lag den retninga er fin for ein ridetur. Etter ein fin tur opp på ein fjelltopp, her må det seiast at det å ri på fjelltur er genialt, måtte me ned att frå fjelltoppen og tilbake til heimen til lokalmannen. Dette gjekk stort sett veldig bra, hesten var viljug og trava og galopperte litt om ein anna heilt til eg feiga ut i unnabakken og bremsa den litt. Det at bakken var full i hol, sannsynlegvis etter murmeldyr, såg ikkje ut til å vera ei hindring for hesten. Den hadde jo auger og kunne gå rundt hola. Så sant den såg dei. Og det gjorde den kanskje ikkje alltid. 

Då me var eit par hundre meter frå målet gjekk hesten ned for telling. For meg såg det ut som om den fekk venstre framfot i ei hole og gjekk på tryne framover. For eg datt i alle fall framover og litt på venstre sida, og hesten som kom etter hadde bestemt seg for at eg hadde sete lenge nok på den, no var det hesten sin tur. For den kom etter og landa delvis oppå meg. Sleip rakkar. Han kunne bere spurd, så skulle eg ha tatt han på ryggen nedover. Heilt unødvendig å spele sjuk. Eller så kan det vera at han keia seg og berre hadde lyst å stupe kråke. 

Men han skjøna heldigvis at han hadde gått litt over streken. For den reiste seg roleg opp og stod og venta på at eg skulle kome bort og ta tak i taumane. Men han var framleis litt ivrig etter å kome seg heim, så når eg prøvde å kome meg opp, gjekk den framover. Fyrste gongen klarte eg å lande på føta. Andre gongen snudde eg salen, og landa på venstresida igjen. Då eg hadde bestemd meg for at hesten kunne få gå dei siste hundre metrane utan ryttar, kom eigaren opp og haldt den i ro så eg kunne kome meg opp att i salen. 

Denne gongen hadde eg bytt ut saueskinnsjakka med ei fleecejakke. Det var ikkje så smart. For no sit eg att med ein arm som ikkje går an å heve over skulderhøgde og spørsmålet: Kor tid skal eg ut å ri neste gong? Hadde vore kjekt å fått prøve ei vanleg avstiging ei gong! 

Dagen etter siste hendinga(altså på publiseringsdagen til dette innlegget) har eg av enkelte på kontoret blitt kalla "jana Jan", noko som visstnok betyr "oi! Jan". Det kan vera at dei meiner eg ikkje lenger er verdig namnet "Djengis Jan"(eller så kan det stamme frå ein leik dagen før). Men til dei kan eg seie at eg er sikker på at Djengis Khan datt av hesten fleire gonger når den snubla eller vart drepen under han i full gallopp. Så eit lite fall eller fem er ikkje nok til å knekke innbilskheten til denne karen! 

Ørnane kjem

Noreg er kjend for å ha mange festivalar, enkelte for eit relativt snevert publikum. Ja, det er nok nokon som set stor pris på gamalost og rakfisk, men eit veldig breitt nedslag i folket får det sannsynlegvis ikkje. Men ein ørnefestival har ikkje nokon i Noreg kome på å laga enno. Det har dei i Mongolia. Det kan sjå ut som det er ein internasjonal trend, at skal noko bli gjort, så må det ein vestlending til. For her i Mongolia måtte dei i alle fall importere folk og ørner frå Vest-Mongolia for å lage ørnefestival i midten av Mongolia.

Det kan bli langt å ri frå Vest-Mongolia til Ulaan-

baatar, men eg mistenkjer at når dei får stor nok fart

vil ørna ta av og flyge med jegar og hest. Eller at dei 

har køyrd bil. 

Det kan også vera at denne festivalen var eit knep for å få til ein innvandrarfri dag i sentrum av Ulaanbaatar, for eg har aldri før sett så mange av oss utlendingar samla på ein stad.  Folk hadde til og med tatt toget heilt frå Belgia for å få med seg denne festivalen. Eventuelt så sa dei at grunna dårleg ver kom dei seg ikkje til Vest-Mongolia den eine veka dei no hadde pause her i Mongolia, før dei fortsette med den transsibirske jernbana. Mykje folk var det i alle fall. Men kanskje det skule vore betre PR i forkant av festivalen for verkeleg å tømme Ulaanbaatar for utlendingar. Eg fekk heilt tilfeldig høyre om at det skulle skje to dagar i førevegen.

Programmet var i god stil forseinka vel ein time frå start. Men kva gjer det når ein kunne bli høyrsleskadd av musikken dei spela ein liten kilometer vekke frå høgtalarane?

Festivalen byrja, som seg hør og bør, men ein 

prosesjon av ryttarar og ørner. Dette er noko me

bør få med oss til neste 17. mai tog. Vekk med russen

og inn med ørnejegarane. Musikken var riktignok like

høg, men ikkje like dårleg som den som kjem frå ein

standard russebil.

Etter prosesjonen var me i gong! Med talar. Så 17. mai er kanskje ikkje så langt vekke som samanlikningsgrunnlag. Men snøen låg framleis her, så alle borna som hadde blitt drege med på festival kunne renne på akebrett og liknande i staden for å måtte sitje stille og keia seg. God planlegging. 

Medan me venta på at ting verkeleg skulle gå i gong

kom det ein kjendis ridande. Ei fjorten år gamal jente

med ørna si. At ho var kjendis var lett å sjå. Eg fekk

tatt ca. to bilete før ho bortimot forsvann i trengsla.

Stakkars.

Så byrja det me hadde kome for å sjå. For å sitere Tolkien, ørnane kjem. Det fyrste som skjedde var at me stilte oss opp i ein bakke for å sjå på når jegerane skulle ri eit lite stykke og så kalle inn ørna si. Det var eit sperreband på plass for at me skulle stå mest mogleg på line og at alle skulle få sjå. Ressursfulle som  publikum kan vera var det nokon som oppdaga at dette bandet strakk seg litt slik at dei kunne gå litt lenger fram og få litt betre utsikt, samstundes som dei øydela utsikta for alle andre. Så då flytta alle seg litt lengre fram. Så då var det plutseleg mange ulike sperreband som ikkje lenger hang saman. Men med politiet til hjelp flytta folk seg nesten litt tilbake. 

Som ein fersk tilskodar av denne sporten var det 

vanskeleg å sjå kva som var ei utmerka prestasjon

og ikkje. Eg trur domarane sat med stoppeklokke,

så tid hadde sannsynlegvis noko med saka å gjere.

Eg trur kanskje og at det ikkje vart bonuspoeng

for dei ørnane som valde å fly vekk frå jegaren og

heller lande midt inne blant publikum. Då eg har 

snakka med ein ørnejegar som har tatt ulv med si 

ørn, må eg sei at eg ikkje heilt forstod kvifor mange

av publikum absolutt skulle ta selfie tjue cm frå

ørna. 

Etter kvar mann hadde ridd ein gong eller to kvar med vekslande hell, var det kjendisjenta sin tur. Ho eller ørna hadde nok diverre ein dårleg dag, for hennar ørn gadd heller ikkje kome til ho, den landa heller hundre meter bak publikum. Men ho gjorde det i alle fall betre enn han som hadde ei ørn som ikkje ein gong gadd å lette. Heldigvis hadde han ei reserveørn. 

Det var og anna underhaldning. Blinkskyting med 

pil og boge frå galopperande hest er diverre ikkje

ei OL grein. Med tanke på korleis desse karane

såg ut, kan det tenkast at det var noko skremmande

når Djengis Khan kom med sine 40-50 tusen.

Alt i alt var dette eit genialt festivalkonsept, i alle fall litt meir action enn på ein trekkspelfestival. Eller kanskje ikkje. Men hadde dei klart å korte ned dei timelange ventepausane utan noko som skjedde og hatt mat det gjekk an å kjøpe utan å selje ei lunge og ei nyre for å få råd til den, hadde det vore eit forretningspotensiale i å importere dette til Noreg! 

Kvitmånefesten

Det er kanskje eit par månadar sidan det som no skal forteljast hende, men i og med at eg har fått eit inntrykk av at dei fleste i Noreg ikkje kjenner alt for godt til mongolske skikkar og tradisjonar kan eg publisere dette no og late som om det nettopp hende.

Så, kvitmånefesten. Eller tsagaan sar, som dei fleste vil kalle det. Dette næraste å samanlikne dette med må vera den norske julefeiringa. Fleire dagar som går ut på å ete seg forderva, besøke vener og slekt, og utveksling av gåver. Eller for dei av oss utlendingar som ikkje har noko særleg slekt og ikkje inviterer andre heim til oss på besøk, får me mest gåver, og gjev heller lite. For når ein går frå heimen til nokon under tsagaan sar, då får ein ei gåve. Det kan vera alt frå sjampo og singletar som passar til sju år gamle jenter(og ikkje 29 år gamle gutar) til godteri og belte til nasjonaldrakta deel.

Men uansett. Denne festen er då lagt til den første nymånen etter vintersolkverv. Så de skjønar det at vintersolkverv er på ein anna dato her enn i Noreg, i og med at me er komen til april og dette som bli skrive no sjølvsagd er dei ferskaste nyhendene frå Mongolia.

Frukost. Kjøt, buuz(båts), mjølke-te, feitt, kjøt og 

buuz. Det er sjølvsagd om å gjere å presse gjestane

til å ete mest mogeleg. For dersom ein blir kvitt

mykje mat under tsagaan sar kjem ein til å få

mykje mat i året som kjem. Det at dette var frukosten,

betyr ikkje at lunsj og middag kjem til å vera annleis.

Når ein kjem på vitjing til nokon under dei tre dagane tsagaan sar varer, er det vanleg å ha med seg nokre fine, nystrokne pengar. Pengane vert gjeve til eldstemann i huset medan ein går gjennom ein veldig formell helsing. Den yngste av helsarane må legga armane sine nedst og gripa den eldste rund olbogane, medan den eldste grip den yngste rundt overarmane. Med dette grepet klemmer ein kvarandre på begge kjakane medan ein seier "amer benåå". Så byrjar etinga. Og drikkinga av surna heste- eller kamelmjølk og mjølke-te. Her må det seiast at surna kamelmjølk faktisk er betre enn den surna hestemjølka.  Sur kamelmjølk liknar ganske mykje på god norsk kulturmjølk. 

Etter ein har gjort seg ferdig med måltidet, for sjette gong. På grunn av at dei fem førre gongane har verten klart å lesse litt meir på tallerken din ein uoppmerksam augneblink, er det tid for å ta farvel. Det er då verten skal levere ut gåver. 

Og det er, slik som eg har forstått

det umogeleg å takke nei. Så når 

ein får eit så fint belte at ein skjemst

for å ta i mot det, så må ein 

berre takke og smile. 

Finkleda er sjølvsagd på. Og hovudplagg på menna.

Dette var ekstremt viktig under helseseremonien, at

hovudplagget var på. 

Eg var i fire besøk denne tsagaan sar, og kunne ikkje på noko som helst måte skjøne korleis mongolane eg snakka med klarte femten. Etter dei fire var eg så mett at eg hadde ikkje trengt å ete på tre veker. Eg åt sjølvsagd eit par middagar for dagen etterpå, men det var eigentleg ikkje naudsynt. Det er kanskje ein grunn til at det store spørsmålet då eg kom tilbake på kontoret etter feiringa var kor mykje kvar enkelt hadde lagt på seg. 

Apropos kontoret, så var det sjølvsagd ei tilstelling 

her og etter feiringa. Med talar, helserunde og finklede.

No var det jo heldigvis slik at denne feiringa pågjekk i tre dagar. Sidan eg berre var i fire besøk og dei heldigvis var lagt til same dagen, fekk eg og ein kamerat tid til å nytte eine dagen til å ta oss ein tur med bil ut på landsbygda og setje oss fast i snøen. Sjef. 

Fem cm skare med laussnø under vart for mykje.

Då me prøvde rygga sklei me berre sidelengs nedover.

Utan spade, men med differensialsperrer, var det diverre

relativt enkelt å kome seg laus igjen. Berre ti minutt 

med handgraving.