Skrekkhistorie frå røynda

Eg har alltid vore for dum til å vera redd for det meste her i verda. Stå ned bratthenget i svartløypa på Hovden skisenter første gongen eg prøvde alpintski, ingen problem. Setje utfor eit stryk i Tovdalselva på ein heimelaga flåte med brekt bein (obs! sterke bilete frå røynda!) på grunn av tidlegare nemnde skitur, berre gøy. Klatre på utsida av gjerdet som skal hindre deg å dette ned i Vøringsfossen for å få betre utsikt, sjølvsagd må ein det!
Men ein ting som eg har lært meg å vera redd her i verda, og det med god grunn, er tannlækjaren. Det å friviljug setje seg ned i ein stol, bli tippa bakover til liggande posisjon, og opne opp munnen for eit menneske med skarpe reiskap som går på trykkluft og straum. Det er umenneskelig! For ikkje å snakke om at ein attpåtil må betale for dette!

Men for å byrje med byrjinga.

Det å vakne klokka fire på morgonen på grunn av at det gjer ilt i ei tann er aldri eit godt teikn. Når ein er trøytt og vil sove og difor hiv innpå eit par paracet og framleis ikkje får sove på grunn av nemnde tann er det rett og slett eit dårleg teikn. Og når det ikkje gjer seg utover dagen er det beint fram skremmande.

Tysk tannlækjar. Ikkje ideelt

når eg i utgangspunktet er

livredd tannlækjaren og eg 

er over snittet interessert

i historie frå andre verdskrigen.

Det første namnet som slår meg

når det er tysk og doktor i same

setning er då diverre Mengele.

Germon Dental betyr då altså tysk tannlækjar, ikkje at det er Geirmund som er tannlækjar. Men ringje til dei å bestille time måtte eg, for det å ha så ilt i ei tann at ein ikkje får sove og heller ikkje klarer å konsentrere seg om noko anna er ikkje ideelt i eit lengre tidsrom. (u)Heldigvis fekk eg time eit par timar seinare same dagen. Etter eit par timar med angst, ein halvtime tannpuss og ein gåtur over gata frå der eg bur kom eg til tannlækjaren. Lite engelskkunnskapar hjå tannlækjaren men gode tysk og mongolskkunnskapar passa bra med at eg aldri hadde tysk på ungdomsskulen og at den mongolsken eg kan er brukbar til å fortelje drosjesjåføren om han skal til høgre eller venstre. På ein god dag. 

Med kaldsveitten sprutande i rein og skjær frykt, fekk eg hjelp til å fylle ut eit skjema på mongolsk med namn, fødselsdato, adresse, eventuelle sjukdomar og av ein eller anna merkeleg grunn, utan næraste pårørande.  

Meir enn ein gong var eg freista til å dra ein Max

Manus og hoppe gjennom vindauget for å sleppe 

unna tortur. Eg kunne og ha gått gjennom døra som

var ein halvmeter til høgre for vindauget.

Etter ein rask gjennomgang inne hjå tannlækjaren fann ho ut at eg hadde i alle fall fem fyllingar som måtte bytast og eit hol. Ho forstod heller ikkje heilt kvifor eg ikkje hadde vore hjå ein anna tannlækjar dei siste seks-sju åra. Lurar på kva dei eigentleg lærer på den tyske tannlækjarskulen? 

Men ho kunne i alle fall tilby meg å byrje med ein "deep cleaning" i første omgang, så kunne eg kome tilbake om ei veke eller to for å byrje å byte fyllingar. Etter litt norsk-engelsk-kroppspråkleg kommunikasjon fekk eg formidla at eg hadde eigentleg kome for å få vølt ei tann som gjorde absurd ilt. I staden for å køyre meg rett i røntgenmaskina gjekk ho laus med eit av reiskapane sine og byrja å slå på tennene mine for å finne ut kva tann det var. Etter eit godt smertestønn fekk eg kome i røntgenmaskina. Den var på bøttekottet i lag med tre kompressorar. 

Eg trur ho forklåra at det under fyllinga var kome eit nytt og ganske stort hol. Mykje blodårer, bakteriar og nervar var det visst òg der. Tillitsvekkande nok sa ho at "This first time i see this kind of cavity" før ho gjekk for å snakke med ei av dei andre tannlækjardamene. 

Lettare desperat etter andre

utvegar medan eg venta

på at røntgenbiletet skulle

bli framkalla. 

Så byrja arbeidet. Heldigvis er eg meir eller mindre immun mot sprøyter etter tjuetre år med diabetes, men så lenge det er under narkosestyrke har diverre ikkje bedøvinga noko særleg effekt. 

Etter bedøvinga hadde fått virke nokre minutt gjekk ho i gang med prøveboring. Dette var naudsynt for å sjå om eg trengte "root canal treatment". Eg skjønar no enno ein grunn til at mongolane ikkje har skjegg. Eller i alle fall ikkje bart. For når tannlækjaren kviler handa på overlippa di er det forferdeleg lett å plutseleg ha fanga 3-4 bartehår mellom boren og handa. Når handa så blir flytta blir dette forferdeleg ilt. Men sjølvsagt er det ingenting mot det å ha bitar av tenn sprutande rundt inne i munnen og kjenne skarpe ting i nervane. 

Det vart sjølvsagt rotfylling. Etter vel ein time i tannlækjarstolen kom denne forferdelege konklusjonen. Først fekk eg beskjed om at "now it's will hurt one time" før ho gjekk laus og bora i det som må ha vore ein ubedøva del av sentralnervesystemet mitt. Og når ho var ferdig med dette kom sjølve eigaren av tyskartannlækjaren inn for inspisere. Inspeksjonen var sjølvsagd å finne den skarpaste reiskapen dei hadde og trykke den via underkjeven min og inn i ryggmergen. Eg var tidlegare ikkje klar over at eg kunne gå opp i bru, men det kan eg. Og det med hovudet og oklene som einaste kroppsdelar som rører bakken(eller tannlækjarstolen). Etter dette fekk eg beskjed om at dei ville plassere noko nervegift i tanna mi, i alle fall tolka eg det på denne måten då dei sa at det skulle ta livet av nerven, slik at eg ikkje kjente noko neste gong når dei skulle fortsette. NESTE GONG?! Dette kunne dei kanskje ha opplyst om før. Men så lenge nervegifta virkar skal eg vel vera nøgd. 

Berre synd at dette var den første av fem fyllingar som måtte bytast. Og at dette viste seg å vera ein visdomsjeksel som dei like godt kunne ha trekt først som sist. 

58.000 for ein og ein halv

time hjå tannlækjaren. Snart

norsk nivå om ein ikkje reknar

med skilnaden i valuta. 

Djengis Jan

Som tidlegare nemnd er ei av arbeidsoppgåvene mine å vise rundt norske gjester. Fire elevar reiste i dag tidleg heim til Noreg frå Ulaanbaatar. I lag med dei har eg rett og slett fått ei av dei beste opplevingane eg har hatt i Mongolia.

Etter Gudstenesta på søndag, var det klart for avreise. Etter kyrkjekaffien, eller kyrkjemelketeen som det blir her i Mongolia, var det for å vera heilt ærleg. Og etter kyrkjekemelketeen kom det vel og lunsj før avreise. Men då var me klare! Gercamp i Terelj.

Hotellkomplekset hadde heldigvis parkeringsplass

i umiddelbar nærleik. Utsikta var det heller ingen

ting å sei på.

Då me kom fram til gercampen, etter å kjørt ei god stund på asfaltveg, eit litt mindre stund på ikkje asfaltert veg og ei stund på det som strengt tatt kan kallast utmark med innlagde elvekryssingar, var det rett inn til vertane for å drikke melkete. Varm melk med litt te og salt i. Det smakar ikkje så verst etter ein har brukt eit par månadar på å vende seg til smaken. Med mindre det er den typen melkete dei hiv ein sauehale oppi for å få litt ekstra feitt i han. Då smakar det gale etter eit par månadar også. Dette var heldigvis te av typen utan sauehalefeitt. 

Lyden av ei handsag trengte seg gjennom ullveggen i geren og sjåføren vår foreslo at me skulle gå ut og hjelpe til med vedprosjektet. Dottera til verten og verten sjølv såg ut til å klare seg særs bra sjølv, men det å hjelpe til måtte jo gå an. Spesielt sidan veden vart saga opp for at me skulle ha noko å fyre med på natta. I 17 minusgrader treng ein fyring til tross for at teltet er laga av ull.

Etter å ha gjort oss kjend med gerane og deira fasilitetar, altså at dei hadde seng og vedomn, kunne me gå å rusle litt rundt før middagen var klar. Ris, storfekjøt og melkete er alltid ein vinnar. 

Sola hadde nesten gått ned då middagen var fordøyd, så då var det på tide slå seg til ro med gerliv. Gerliv og hytteliv er ganske likt, har du ikkje med deg spel er du meir eller mindre ferdig etter det har blitt mørkt. Ei hovudlykt kan sjølvsagt nyttast for å gjere det litt lysare slik at det går an å opphalde seg utomhus/utomgers. Men eg hadde sjølvsagt gløymt kortstokken, heldigvis hadde eine eleven hugsa terningar, så då vart det ti tusen og god stemning. Etter at vertinna hadde vore inne og fyrt til oss to gonger, ho hadde tydelegvis ikkje trua på at me skulle klare det sjølv, var det så varmt at det ikkje var noko anna å gjera enn å gå ut og nyte den friske lufta borte frå storbyen før det var kveld. 

Med hotellrom som dette tenker ein ikkje så mykje

over behovet for innlagt vatn eller do det går an å

sitje på. Som er nærare enn femti meter vekke, og 

ikkje har tre mannevonde hundar som passar på.

Etter å ha hatt ei fredeleg natt langt vekke frå storbyen sin støy og forureining, berre avbroten av sjåføren som eg delte ger med si snorking, hundar som byrja å gøy etter tilfeldige intervallar og ein ubrukeleg bil som måtte startast opp annakvar time for at den skulle vera mogeleg å få starte igjen på ettermiddagen etterpå, var det tid for å stå opp og ete frukost. Frukosten var god, risgraut som ikkje har kokt heilt lenge nok og difor er litt suppeaktig i konsistensen, populært kalla sutebådaa. Smør og sukker høyrde sjølvsagd med.

 Etter frukosten var det på tide å lokke fram hestane

me skulle ri på, fascinerande å sjå mongolar som 

har halde på med dyr og gjeting heile livet i aksjon!

Det var ikkje alle av elevane frå Noreg som var like positivt innstilt på å setje seg på hesteryggen, men til slutt kom alle seg opp av meir eller mindre friviljug tvang. Og med ein avtale om at vertinna som skulle vera med å ri ikkje skulle sleppe taumane til hestane deira nokon gong i løpet av turen. Denne avtalen trur eg kanskje det berre var eg og elevane som var klar over, den mongolske vertinna snakka lite engelsk og eg like lite mongolsk, men me fekk lurt elevane på hesteryggen! 

For meg var det eit anna problem med å kome seg på hesteryggen, for det første har eg ikkje den beste spensten i NATO, eller no er me kanskje utanfor NATO, men de skjøner poenget. Det andre var at eg i mangel på andre varme klede hadde ikledd meg ein deel. Ein deel har visse likskapstrekk med ein kjole, og det å ta høge/lange skritt i ein kjole er ikkje alltid like lett ser eg for meg. Flaut nok kom verten med ein stor vedkubbe eg kunne stå på etter det første mislykka forsøket. Eg kunne heldigvis trøyste meg med at eg var nøydt å halvvegs løfte opp sjåføren vår som tross alt er mongolsk. 

Vondsinna tunger skal ha det til at dette kostymet og

hesten kunne vore frå nyinnspelinga av "Tre nøtter

til Askepott". Til det har eg berre ein ting å seie:

Djengis Jan! 

Då me etter ei stund med erobring av dei mongolske steppene kom tilbake til der gerane var, var lunsjen klar. Utan trivielle ting som handvask fekk me klaska eit par store kjøtbitar på ein tallerken og utlevert ein kniv. Gaflar var det på bordet, men ved å følgje dei mongolske vertane sine skikkar, såg eg at dei heldigvis berre var til pynt. Dette var eit fantastisk måltid, seks-sju poteter til deling på alle oss som var der og meir kjøt enn det var mogeleg å ete opp. Mongolane har skjønt det! 

Vertinna hadde lite lyst til å bli 

fotografert ved omnen, så då tok 

sjåføren over rolla som kokk. 

Ein mann med mange talent! 

Etter lunsjen var fortært var det diverre på tide med avgang, grunna snø og glatte vegar kom me til å få knapt nok med tid til dagsprogrammet som det var. Det var synd, her i Terelj kunne eg lett ha vore i vekesvis! Og til dei av dykk som faktisk les her og skal til Mongolia ein eller anna gong, ta ein telefon til Byamba og avtal eit opphald i ger! 

Tøffelhelt

Ei av oppgåvene mine her i Mongolia er som tidlegare nemnd å vera guide når det kjem besøk frå Noreg. I skrivande stund er det fire elevar frå NLM sine skular Nordborg og Tryggheim på besøk her fordi dei har vald Mongolia som misjonsprosjekt på skulen og kjem ned hit for å lære meir om kva det er dei samlar inn pengar til.
Reint personleg er det ein stor fordel med slike besøkande at sidan eg planlegg ein del av programmet dei skal ha her og er i kontakt med dei på e-post før dei reiser frå Noreg, kan eg utnytte situasjonen å få flydd inn litt Jarlsberg og kaviar. Så for første gong på halvanna månad et eg faktisk brødmat!

Flyet dei fleste besøkande i NLM sin regi tar landar tidleg på morgonen, så då er det viktig å ikkje la gjestene få meir enn ein time eller to med svevn på morgonen for å prøve å unngå alt for galen jet-lag. I desse situasjonane gjeld det å heile tida gjere noko anna enn å slappe av for at det skal vera mogeleg å halde seg våken. Då er ein av dei stadane alle gjestane må innom Tsagaan alt. Tsagaan alt er så vidt eg har forstått det ein del av eit av dei første prosjekta NLM hadde i Mongolia. I staden for at mange damer skulle gå arbeidslause vart det gjeve opplæring i å lage tova ting av ull. Og Tsagaan alt er då butikken desse ullprodukta vert selde i.

No var dette fjerde gongen eg var innom butikken, tredje gongen eg hadde med meg gjester. Folka i butikken kjende meg att, noko som var litt flaut i og med at eg aldri hadde kjøpt noko hjå dei før. Tova ull er kanskje ikkje heilt min ting. Men denne gongen fann eg ut at eg rett og slett var nøydt til å handle hjå dei, elles ville det vel snart kome eit bilete av meg med kassa og teksten "Norsk slask som aldri kjøper noko"(På mongolsk. Eller nynorsk. Trur dei kanskje kan litt av begge delar. Det burde dei i alle fall kunne). Så eg er offisielt blitt den meir eller mindre stolte eigar av eit par tøflar. Som eg flaut nok må innrømme eg faktisk har på føta no.
Der kom tøflane inn i biletet, så då er spørsmålet kor kjem helten inn? Det er jo både tøflar og helt i tittelen til dette innlegget. Vel, som eg no har avslørt helt eg fast på tøflane mine med tærne i skrivande stund, så det får vera dårlege ordspel og "helt" nok til å rettferdiggjere tittelen.

Sidan eg først måtte kjøpe meg tøflar valde eg 

sportsmodellen. Cabrioletutgåve med skinnsålar for

bra grep. Aerodynamisk front for minka luftmotstand. 

Flammelakkering/flammebrodering på sidene. 

Litt for tidleg midtlivskrise? 

Brot på trafikkreglar og korrupt(?) politi

Då har eg altså klart å gjennomføre mitt første straffbare brot på trafikkreglane i Mongolia. Eller, om det er det førte straffbare veit eg ikkje, men det er i alle fall første gong politiet har stoppa meg.

Eg skulle køyre ein kamerat frå New-Zealand heim etter me på privat initiativ hadde hatt litt mongolskundervising. Eg køyrde beint fram så lenge eg fekk beskjed på det, så plutseleg seier han at eg må køyre til høgre. Vegen til høgre ser klar ut den, det einaste var at eg måtte innom eit kollektivfelt i tre meter for å kome meg til høgre. Så eg køyrde i kollektivfeltet i tre meter.
Tjue meter lenger nede i gata sto ein av dei allestadsnærverande trafikkpolitifolka og vinka meg inn. Om han var sint eller blid var veldig vanskeleg å avgjerda. Engelsk kunne han i alle fall ikkje. Og det virka som han hadde ei tru på at mongolsk blir lettare å forstå dersom ein hever stemmen. Dette prøvde han i alle fall fleire gonger.
Eg skjøna såpass at han ville ha førarkort, "aliencard" og vognkort. Då han byrja å masa om mongolsk førarkort, i alle fall trur eg det var det han ville ha, for han peika på mitt norske og sa "mongol" gjentekne gonger, såg eg ingen anna råd enn å bruke første hjelpemiddel. Ring ein ven. Heldigvis svara den første venen og eg prøvde å forklare situasjonen, ho forstod sikkert halvparten av det eg sa, dårleg engelsk i trafikkstøy er ikkje alltid det mest lettfattelige språket. Politimannen fekk telefonen. Etter å ha snakka med politimannen ei stund, var i alle fall politimannen lei, for han gav meg telefonen tilbake medan eg kunne høyre ho framleis skreik i andre enden. Ho kunne fortelje meg at dersom eg betalte bota på 19200,- på staden ville eg sleppe å få inndratt førarkort, vognkort på bilen og liknande. Heldigvis hadde eg dei 80 kronene i kontantar.

Med ein gong politimannen fekk pengar mellom henda hadde han tydlegvis ikkje plass til noko meir der, for han slutta med ein gong med å skrive på det som såg ut som ei slik maskin parkeringsvaktene i Noreg bruka, og eg fekk førarkort, aliencard og vognkort tilbake. Kvittering, som den gode venen eg ringte sa eg måtte få fekk eg ikkje. Eg fekk heller ikkje vekslepengar på 20000 seddelen min. Men politimannen var tydelegvis flink til på passe på staten sine pengar, for han la dei rett i innerlomma. Etter han hadde fått det han skulle ha fekk eg det eg skulle ha. Trur eg. Det kunne høyrast ut som ei skjennepreik på mongolsk der han forklara meg at eg hadde gjort noko ulovleg. Kva gale eg hadde gjort veit eg ikkje. Til tross for at han prøvde å tydleggjere seg med å gjenta seg sjølv fleire gonger og å heve stemmen til eit ubehageleg nivå. Riktignok ikkje eit så ubehageleg nivå som før eg hadde betalt bota mi. Sympatisk mann.
Så etter denne kvelden sitt eg rett og slett igjen med to spørsmål. Kva i all verda for ein trafikkregel var det eg braut, og har eg rett og slett bestukke ein politimann?




Oppdatering: Det viser seg at eg rett og slett hadde svinga til høgre i eit felt det eigentleg berre var lov å køyre rett fram i så det kan faktisk hende at eg fortente å få ei bot. Årsaka til denne høgresvingen og tilnærma alt anna som er galt i trafikken var som alltid, kollektivtransport og då hovudsakleg buss. Det var fyrste gongen eg hadde køyrd denne vegen og det eg ikkje visste og ikkje kunne sjå på grunn av alt for mange bussar som stod alt for tett etter kvarandre var at det gjekk eit felt til høgre og inn på den vegen eg skulle litt lenger nede i vegen. Og difor var det ikkje lov å køyre til høgre i "hovudkrysset". Så då har eg eigentlig berre eit spørsmål, og det er om eg bestakk ein politimann?

Vinterjakke

Kven hadde trudd at eg skulle byrje med moteblogging og den slags? Ikkje eg, men av og til må ein rett og slett gjere eit PR stunt. Så her kjem det rett og slett eit innlegg om den mongolske vinterjakka.

Mongolane skryt fælt av sine kalde vintrar. For meg som er oppvaksen på Noreg sin vestkyst og iallefall har opplevd vintertemperaturar ned mot sju plussgrader ser eg ikkje heilt kvifor førti minusgrader skal vera så skremmande. Men propagandaen til mongolane har tydelegvis virka, for eg fekk i alle fall kjøpt meg ei jakke som skal passe bra til den mongolske vinteren. Når eg seier kjøpt var denne prosessen litt lenger enn det som er vanleg i Noreg. Heime i Noreg ville eg visst at eg trengte ei jakke, gått inn i butikken, funne den første jakka som passa, kjøpt den og gått ut. Her i Mongolia var ting litt meir omstendelig. Først fekk eg og sjefen sjølv her i Ulaanbaatar nyss i at mora til ein av dei lokale sjåførane til NLM driv og syr slike jakker som er spesialtilpassa den mongolske vinteren. Så fekk me via andre lokale tilsette som kunne både engelsk og mongolsk forklart at me var interessert i å kjøpe kvar vår jakke.
Så plutseleg dagen etterpå var det fullt styr og me vart dregne ut i ein bil for å møte sydama i fabrikken hennar, som også for så vidt var leilegheita hennar. Me kom inn og måtte sjølvsagt drikke te og ete litt snop før me kunne kome til saken. Betre kundeservice enn det ein gjennomsnittleg norsk jakkebutikk har!
Plutseleg kom dama med ein jakke som allereie var ferdigsydd. Då den etter å ha blitt prøvd rettvegs og rongvegs på meg, fann ho ut at denne passa så bra til meg at ho ikkje trengde ta mål av meg for å finne ut korleis min skulle vera. Eg måtte berre velje fargar. Og stoff den skulle syast av. For meg som er estetisk blind og ikkje veit skilnaden på kashmir, silke eller gore-tex vart jo dette ei utfordring av dei sjeldne.

 Eg endte opp med den daglegdagse

egskalokkupereverdafråhesteryggen-

medpilogbuebrune fargen (fritt oversett 

frå mongolsk). Om det er positivt eller ikkje 

veit eg ikkje, men stoffet inneheld 40% kashmir.

Etter litt førehandsbetaling slik at stoff kunne kjøpast inn og byrja å bli sydd på fekk eg beskjed om at det ville ta eit par veker før jakka var ferdig. Noko som var meir enn godt nok, for temperaturane har framleis ikkje vore under minus ti, noko som strengt tatt er skjortever. Etter om lag to veker kom sjåføren som altså var sonen til sydama og sa "Jan, mongol deel finish". Deel (uttalast nokså likt del som i bildel) er altså det mongolske namnet på denne typen jakker. Og dei vert laga både til sommar og vinterbruk. Eg reknar med min er til vinterbruk. I og med at den er over tre kilo kan den bli noko tung å dra rundt på midtsommars. 

Eit anna føremon med denne jakka

eller deelen, eg kjøpte var at dersom

ein bruker den på ronga har den ikkje 

lenger den egskalokkupereverda-

fråhesteryggenmedpilogbuebrune fargen,

men ein fin noerverdaokkupertogdeterpå-

tidemedfestogfeiringblå farge. 

Sidan mongol deel finish, var det berre til å hive seg i ein bil og køyre til sydama. Denne gongen var det travelt, så til tross for at teen sto på kok var det ikkje snakk om at me hadde tid til å ta ein kopp i følgje sonen som også var sjåføren. Snop var det heldigvis tid til. God service! Då deelen vart prøvd på vart det fort klart at armane var rundt to cm for lange, dette var jo sjølvsagd heilt uakseptabelt for sydama, for armane skal rekke ned til det ytste fingerleddet, armane på denne rakk jo nedforbi fingertuppane mine. Sydama beklaga og sjåføren kunne oversetje og roe meg ned, litt merkelig at han måtte det i og med at eg ikkje kava meg opp, med at "margasj morning deel finish", altså at i morgon tidleg skulle deelen vera klar. To dagar etter fekk eg deelen og alt var framleis god steming! Og etter ein tur på svartemarkedet, ja det er faktisk eit stort marked som heiter det, var både belte og hatt i boks også. Mongolske vinterstøvlar må diverre spesiallagast då den største storleiken som er å oppdrive er 43. Så det får bli ein anna gong. 

Som eit plagg har ein deel ein viss mangel på bukselommer, men det blir ordna med at ein skal dra den godt ut over beltet, for då har ein plutseleg ei lomme i om lag same storleik som ein dagstursekk frampå magen. Praktisk. Det som også er praktisk er at det er to lag på framsida, så dersom ein går i motvind skal det ein de(e)l til å bli kald. Så denne trur eg skal halde for ein mongolsk vinter. Hadde det gått an å få den i Aalesunds Oljeklede sitt materiale hadde den sikkert vore brukbar til ein norsk vestlandsvinter også. 

For å dra ein konklusjon på denne motebloggen; dagens outfit - deel.