Kino

Kva skal ein einsleg kar på niogtjue år gjera når han byrjar å kjede seg i Mongolia ein laurdagskveld? Karaoke er jo det lokale tidsfordrivet, men denne karen valde kino. Dette er tydlegvis ikkje heilt vanleg i Mongolia, å gå på kino åleine, for då eg kjøpte billett var det ganske tydleg at eg var bere ein person, men likevel fekk eg plutseleg to billettar i hendene. Då var det tilbake i køen og prøve forklare på dårleg mongolsk at jo, eg skal faktisk på kino med meg sjølv. Kinoprisen for to vaksne var rett nok vesentleg billegare for to vaksne i Mongolia enn det er for ein i Noreg, men 8000 tugruk er 8000 tugruk, så det var greit å få dei attende.

I følgje filmplakaten skulle eg 

sjå "Marsin irgen" med Met 

Deimon i hovudrolla. Heldigvis

var filmen dubba til engelsk med 

mongolsk tekst, så det var mogeleg

å få med seg handlinga.

Aldersgrense på filmar ser det ikkje ut til at blir praktisert veldig strengt her. På sida av meg sat det i alle fall to born som såg ut til å vera rundt sju og ni år gamle. Om tekstinga til mongolsk var feil veit eg ikkje, men guten på sida av meg såg ikkje ut til å vera veldig oppteken av kva som skjedde på lerretet, det var viktigare med popkorn og å laga ulike rytmar med dei to flaskene brus han hadde med seg. 

Apropos popkorn ville eg og ha det. Det var kanskje

laga av mais dette og, men i staden for salt var det dekt

med eit halvklissete søtt belegg. 

Midt i filmen hadde sannsynlegvis rytmeguten på sida av meg fått nok væske i seg og noko måtte ut att, for han forsvann for ikkje å kome tilbake. Faren rekna nok med at han klarte ta vare på seg sjølv, for han vart sitjande. 

Men kinoen var bra den, i alle fall betre enn det 

ein del av den mongolske populærmusikken var for

mine vestlege øyrer på ein konsert eg var på for ikkje 

lenge sidan.

Hårklippefest

Eg var så heldig at eg fekk bli med på ein hårklippefest. Dette er ein stor dag, første gongen eit born vert klipt. Slik som eg har forstått det er det i 2-5 årsalderen dette skjer. Han som me fekk lov til å vera med å klippa var to år gamal. Mongolane sa han var tre, for dei tar også med året i magen til mora når dei skal bestemme alder. Uansett, me kom inn i geren der festen var. Ein ger er, som eg trur eg har skrive litt om tidlegare, det tradisjonelle "teltet" som mongolane bur i. Dette er rundt, laga av ull og har ein omn i midten og senger på sidene. Men sidan me no tross alt har kome til 2015 hadde denne geren også ein flatskjerm og dockingmogelegheiter for iPod.
Det er ikkje noko fast tidspunkt for ein slik hårklippefest så vertane hadde hatt vitjingar utover heile dagen. Så når me kom var me dei einaste der, men litt før me gjekk kom det ein familie eller to til. Men uansett, me kom inn og sette oss ned rundt eit bord som var så overlessa med mat, snacks og snop at ein konfirmasjon bleiknar i forhold.

Utsikt frå geren me vitja. Som ein kan sjå er det både

hus og gerar innanfor kvart gjerde. Dette var tilfelle

der som me var også, dei hadde både ein ger og eit 

lite hus. 62 prosent av befolkninga i Ulaanbaatar bur

i gerdistrikta som ligg rundt byen, rundt 40% bur 

faktisk i ger. 

Etter me hadde fått kvar vår kopp med melkete(te som er brygga på mjølk, gjerne kokt på krafta av eit bein og med salt i) vart airagen sendt rundt i ei skål og alle burde ta ein slurk frå den. Airag er omtrent som surmjølk, berre at i staden for kumjølk er det brukt hestemjølk. Dette er ein festdrikk som ein nok treng litt tilvenning til.
På bordet låg det kjøt i søkk og i kav, øvre halvdelen av ein sau, noko som likna på bacon men berre var tørka, ikkje røykt eller salta og fleire typar pølser i tillegg til potetsalaten, frukten, sjokoladen, osb. Men dette var jo sjølvsagd berre snacksen sjølve maten kom etter kvart. Ei suppe som likna på ein mellomting mellom tomatsuppe, betasuppe pluss andre ting(Den var god!) og etter suppa akkurat hadde blitt kald nok til å ete kom dei også med nysteikte huushuur.
Før me verkeleg fekk byrja å hive innpå med mat kom bestefaren til guten som skulle klippast. Han hadde med seg ei slags lita steinflaske med noko eg trur må vera luktesalt, og det var eit form for rituale der han på ein høgtidleg måte gav denne flaska til ein av gjestene, gjesten måtte lukte og høgtideleg overrekke flaska til bestefaren igjen. Og slik gjekk det fram og tilbake til alle hadde fått lukta på luktesaltet.
Etter me var god og stappmett var det tid for sjølve klippinga. Guten som skulle klippast var trøyt etter tidenes lengste frisørtime, frå klokka ni på morgonen til klokka no var nærare sju hadde han måtte finne seg i at folk som på ingen som helst måte var utdanna frisørar gjekk laus på håret hans med saks. Så han låg fint på senga inne i geren og var klar for å bli klipt. Då førstemann stod klar med saksa i eine neven og luggen i den andre, vart me stoppa. Først var det tid for mjølk. Denne gongen også ei skål med mjølk som alle måtte ta ein slurk av, heldigvis var dette vanleg kumjølk. Etter alle hadde drukke dyppa faren til guten ein finger i skåla og strauk mjølk i panna på guten.
Klippinga gjekk fort føre seg, ein klipte av ein lokk, la den i ein pose og la meir eller mindre diskret pengar i ein anna pose. Her var det viktig at pengane var nye og fine å sjå til.
Ei kanon oppleving av "det ekte" Mongolia!

Bak lås og slå på grunn av tyskarane

Då har eg opplevd det som eg har høyrd besteforeldregenerasjonen min fortelje om. Å bli bura inne på grunn av tyskarar. Og det utan rettssak eller dom. Det var nok verre forhold og lengre opphald dei fekk, men eg vart i det minste forseinka. Eg var til fots på veg til den internasjonale skulen som borna i familien Haug går på. Der var det nokre internasjonale dagar og denne kvelden skulle alle dei forskjellege nasjonane stile med mat frå heimlandet sitt. Når det er mogelegheiter for mat er eg som kjend ikkje vond å be. Då eg kom ut syntes eg det var noko merkeleg med alle politifolka som stopp oppstilt langs vegen, men eg skulle ikkje gå langt før det kom ein politimann i sivile klede og sa noko til mongolen som gjekk to meter framføre meg. Dum som eg var spurde eg om han kunne engelsk og forklare kva som skjedde. Det som skjedde var at han peika halvbryskt lenger oppover gata og gestikulerte for å få meg til å gå. Då eg kom tjue meter lenger opp i gata stod det ein politimann og vinka meg inn bak ein gitterport.

Alle fotgjengarar i synleg avstand

vart geleida inn porten før den vart

forsvarleg lukka og vakta av to 

politimenn. Ein uniformert utanfor 

porten og ein sivilkledd innføre porten.

Ein av mine cellekameratar i dette høgst provisoriske fengselet kunne heldigvis engelsk og kunne forklare at det var kona til den tyske presidenten som skulle på ein middag inne i sjølve byen. Dette var då god nok grunn til å sperre trafikken frå presidentpalasset til sentrum, bure inne alle fotgjengarar og utplassere politifolk kvar femtiande meter. Berre sånn for å vera på den trygge sida. Heldigvis var fengselsopphaldet kort og etter vel eit kvarter kom presidenten si kone forbi i ein av dei fem bilane som passerte, så då kom eg meg på internasjonal middag. Fem middagar og tre dessertar var heilt ok for å bli akklimatisert til samfunnet etter fengselsopphald. 

Sundagstur

Sundag som var bestemde eg meg for at no var det tid for å kome seg ut i frisk luft, litt vekk frå byen. Eg hadde blitt tipsa om eit bra turterreng litt sør for Ulaanbaatar, så uoppfinnsam som eg er køyrde eg opp til ein parkeringsplass der. Då eg skulle byrja å gå fekk eg eit lite sjokk. Ulaanbaatar ligg på vel 1200 meters høgde, så kvifor i all vera skulle det då vera naudsynt å gå på motebakke for å kome seg til fjells? Heime er fjella allereie ganske høge dersom dei er på 1200 meter.

Denne karen traff eg på botnen av brekka. Anten skjøna

han ikkje norsk, eller så lata han som han ikkje skjøna det.

Han ville i alle fall ikkje bera meg opp til toppen.

Til tross for at det allereie hadde vore eit par snøfall var denne dagen varmare enn ein gjennomsnittleg sommardag i Noreg. Varmare enn 12,5 grader er kanskje ikkje så imponerande, men med stilleståande luft og ei steikande sol var det nok nærare 25, om ikkje enno varmare, i sola. 

Men med friskt mot og nye skor gjekk eg på. Det kunne no ikkje vera så langt til toppen, eg hadde jo køyrd bilen opp til om lag 1500 meters høgd før gåinga byrja. Det var langt til toppen. 

Etter rundt 150 meter slak motebakke lura eg på om eg hadde fått kols. Sveitten rann og pusten gjekk som luftbelgar på ein salmesykkel, der belgane var punktert ein gong på femtitalen og ikkje har vorte reparert seinare. Det at det blir om lag 1% mindre oksygen i lufta pr. 100 meter ein går oppover i terrenget frå havoverflata kan eg jo også late som spelar ei rolle. For meg som er oppvaksen på vestlandet, der det regnar såpass mykje at det til tider virkar som om me er under havoverflata, vil det altså seia at eg må legga på litt i det normale oksygeninnhaldet i lufta også. 

Men kunne mongolar i lakksko og dressjakke klare dette skulle forsyne meg eg og klare det. 

Det var faktisk mongolar i lakksko der, men med så mykje folk som var på veg opp fjellet her hadde det nesten vore merkelig om det ikkje hadde vore det. Det var fleire folk som skulle på tur her enn det bur i ein norsk bykommune. 

Etter at eg hadde diagnostisert meg 

sjølv med kols og byrja så smått å

lure på om eg hadde fått høgdesjuke

såg eg bevis på at mongolane er 

smarte folk. Kvifor gå når ein kan kjøre?

Heldigvis kom eg etter kvart inn i skuggen av trea, og her låg forsyne meg snøen på bakken. Fascinerande med midtsommar og vinter hundre meter frå kvarandre. Oppover isete stiar var det god underhaldning å sjå på lakkskoentusiastar som prøvde å gå ned. Trur kanskje ikkje lakksko er den nye fejllskoen. 

Då det er så mange som har vanlege dyr i Mongolia

må ein ha noko spesielt for å skilje seg frå mengda

her. På dette biletet ser me ein ung mann som luftar

riskokaren sin.

Etter det som kjentes ut som ein vondt år (noko det ikkje kan ha vore i og med at eg er eittåring her, og hadde det vore eit år hadde eg mista flyet mitt heim), men klokka sa var om lag to timar med motebakke kom eg omsider opp på flatmark  på 2000 meters høgde. Det var ei stor slette her, men ikkje heilt det eg forbind med rolege sundagsturar. Det såg ut som samtlege av dei vidaregåande skulane i Ulaanbaatar hadde bestemd seg for å gå på fjelltur akkurat denne dagen. Og med seg på turen hadde dei eit høgtalaranlegg som hadde blitt for voldsomt for Brann stadion. Så det var ikkje mogeleg å ikkje legge merke til dei. Så sidan dei var til høgre når eg kom opp til sletta gjekk eg til venstre, greit å kunna gå ein tur på stien og høyra skogens ro av og til.

Etter å ha gått såpass langt at eg berre høyrde dei verste skrika i mikrofonen var det tid for lunsj. Godt planlagt som denne turen var vart det ein halv boks med peanøtter som strategisk nok hadde fordelt seg rundt i heile sekken min og gåver frå ein norsk folkehøgskuleklasse som nett hadde vore på besøk.  

 Den eine gåva frå folkehøgskuleklassen, eller læraren

deira for å vera heilt nøyaktig, var ein merkeleg 

blåbærsmoothie. Trur det var om lag 75% sukker 

to blåbær og resten fargestoff i denne. 

 Den andre gåva, verd si vekt i gull var nok til å få

kven det skulle vera til å få heimlengsel! 

Sidan eg har vore på ein del turar i skog og mark før hadde eg sjølvsagd ikkje med meg sitjeunderlag. Eit par hanskar fekk vera meir enn nok. Etter ti minuttar og ein gjennomvåt shorts var lunsjen fortært og det var tid for avmarsj. Sidan det å gå på stiar som er god brukte og går an å sjå fort kan bli litt keisamt, valde eg å prøve finne min eigen veg. Ikkje ein utelukkande suksess.

 Her har ein snill person tatt med seg ein sko opp ei 

forferdeleg brekka og vore så snill å setje den igjen

tilfelle nokon andre som kjem gåande skulle miste

sin eigen sko. Omtenksomt! 

Etter å ha gått eit par hundre meter innover skogen såg eg plutseleg at det byrja å hagle konglar frå eit tre. Etter nøye studering såg eg til slutt at det stod ein vaksen mann oppe på ei grein som såg faretruande ut som den skulle gje etter og kasta konglar ned. Litt spesielt, men jaja. Etter hundre meter til høyrde eg noko banking inne i skogen, nyfiken som eg er måtte eg sjølvsagd sjå kva dette var for noko. Det viste seg at dei konglane som første mann heiv ned inneheld nøtter som visstnok skal smaka godt. Så her var det ein heil gjeng i arbeid med å knuse konglane å sile ut nøttene. Heldigvis kunne ein av kongleknusarane litt engelsk og han kunne fortelje meg at det var mogleg å gå ned til bilen den vegen eg var på veg. Som han sa "One road this way, then crossroad". 

 Kongleknuseogsorteringsplass.

Eg gjekk på stien som tydelegvis heitte "One road this way" ei stund, traff på fleire konglesamlarar og delte ut smørbukksjokolade så godt eg var kar for. Plutseleg såg ein smal og ikkje alt for godt oppgått sti som gjekk nedover den sida av fjellet som eg ville. Så eg rekna med at dette var den berømte "crossroad". Det var det tydlegvis ikkje.

Nedetter crossroad traff eg på denne rakkaren. Etter

å ha sunge dei 19 versa i Kråkevisa for å informere om 

kva som ville skje dersom den prøvde seg fekk eg sleppe 

forbi utan noko større problem. 

Etter hå passert kongleindustriområdet bar dett rett i uføret. Den berykta "Crossroad" var nok sannsynlegvis ikkje der som eg gjekk. Der som eg gjekk var det meir steinur, til tider tett underskog(som alltid er behageleg når ein går i shorts og småsko), og brattare enn preikestolen. Min teori på korleis stien eg prøvde følgja hadde oppstått er at det er mange lågtflygande fuglar i området.

Meir dyreliv. Uheldigvis var dette ekornet såpass 

oppegåande at det skjønte det fort hadde blitt nistemat

for ein nordmann på villspor dersom det hadde 

kome nærare. 

Etter ein time eller to med fjellklatring nedover kom eg inn ca halvvegs på den stien eg hadde gått når eg skulle opp på fjellet. No hadde sola gått såpass mykje ned at temperaturen hadde gått greitt under frysepunktet. Noko som var greitt i og med at eg slapp å sveitte. Det som ikkje var så greitt var at det som hadde vore gjørme når eg gjekk oppover no var brun stålis som såg ut som gjørme. Etter eit par hundre meter vil eg tru at alle som kom gåande bak meg trudde eg hadde måtta såpass mykje på do at eg ikkje hadde hatt tid til å trekke ned shortsen. For stålisgjørma hadde sjølvsagd eit tynt lag på toppen som ikkje var frose, så når ein først gjekk på ræv såg det ut som ein hadde fått i seg noko mat ein ikkje heilt hadde tålt. 

Men vel nede igjen må eg jo sei at det var ein fin tur. Neste gong tvinger eg med kamelen. 

På vitjing til Khanen sjølv!

For eit par veker sidan fekk eg beskjed om at så lenge eg hadde eit såkalla romvesenkort (alien card) og eit norsk førarkort kunne eg køyre bil i Mongolia. Denne nyhenda måtte jo sjølvsagd feirast med å reise på tur å besøke Djengisen sjølv. Eg tok med meg ein kar frå New-Zealand til kartlesar og avgarde for me på det eg har blitt fortald er ein av Mongolia sine farlegaste vegar. Kor farleg den eigentlig er vei eg ikkje, men etter fire minutt såg me den første bilen som hadde køyrd av vegen og på veg til Djengis måtte alle hjula på bilen låsast to gonger for å unngå frontkollisjon med bilar som kom i mot og syntes det var ein god ide å køyre forbi rett før ein bakketopp eller i ein sving.

Men me kom oss no fram. Og at dette er den største statuen i verda av ein ridande mann var ganske greitt å sjå.

For meg ser det ut som det også må vera den 

blankaste statuen av ein ridande mann i verda.

Ikkje nok med at dette var den største statuen av ein ridande mann i verda. Inne i sokkelen var og den største mongolske støvelen i verda. Og sikkert den største mongolske pisken i verda, sidan det visstnok var på denne staden Djengis fann ein pisk som han tolka som eit signal på at han skulle okkupere heile verda. Det var altså før statuen var bygd Djengis fann pisken. 

Hadde eg fletta håret, fått litt større viker i hårfestet,

tatt på meg ein hjelm og rustning, drukke eit par liter sølv, 

tatt eit par plastiske operasjonar, samt sett meg på ein hest 

hadde me vore om lag som einegga tvillingar.  

Fascinerande plassering av statuen. (klikk på biletet

for å få det større). Frå hovudet av hesten kan ein sjå

at det er temmeleg midt i ingenmannsland.

Etter å ha sett oss rundt på hovudet til hesten til Djengis og i museet i kjellaren tok me oss ein tur opp i fjellsida på andre sida av dalen for å sjå om me kunne sjå statuen frå den sida og. Heldigvis er det eit såpass praktisk vegnett i Mongolia at dersom det ikkje går ein veg dit du skal, så er det berre til å kjøre dit likevel. Så me slapp å gå opp på fjellet for å sjå om me såg statuen. Men for dei som lurte, me såg statuen frå andre sida av dalen også. 

Det lokale dyrelivet har sett seg lei på statuen, så

dei ser heller andre vegen. 

Til tross for at eg i kontrakten for

å vera her skreiv under på at eg ikkje

skulle innleia noko kjærasteforhold

prøvde eg meg på eit lite frieri. 

Ho ensa meg ikkje ein gong. Ville heller

sjå bort på Djengis heile tida. Sikkert 

berre fordi han har hest og er laga av 

rustfritt stål. Typisk. 

Etter mislykka frieri og nysteikte khushuur(frityrsteikt deig med sauekjøt og litt løk inni) og salt melkete i ein ger langs vegen, som forøvrig hadde fleire fluer på besøk enn det eg har sett i Mongolia og Noreg til saman før, var det på tide å køyra heim att til Ulaanbaatar igjen. Denne vegen var det berre ein gong ein forbikøyrar hadde lyst å frontkollidere med oss, så det er framskritt! Og ein fin tur var det! 

Kyrkjejubileum i vekesvis

Mongolar kan det å feire. Når Bayariin Medee, NLMs samarbeidskyrkje i Mongolia har tjueårsjubileum er det ingen unntak. To helger på rad brukte dei på feiringa! Den første helga var det fest og basar(utan basar) på, av alle stader, kommunistpartiet sitt hus. Festgudsteneste og så festmiddag. Grunna eittåringsoppgåver fekk eg ikkje med meg festmiddagen, den tok eg og misjonærborna på restaurant i staden for. 

Storfint talarbesøk frå Noreg! Hjalmar Bø kom på 

vitjing.

Etter eit par timar med Gudsteneste, der det heldigvis var råd å forstå preika sidan den vart halde på engelsk og tolka til mongolsk var det tid for song og musikk. 

Det rosa koret var bra. Mannen i bakgrunnen med 

hestefele heva og stemninga på korsong!

Sidan denne festgudstenesta og festmiddagen vart halde ein laurdag, måtte ein sjølvsagd utsetje festgudstenesta i kyrkja til neste sundag. Då var det på igjen med den nyinnkjøpte tvangstrøya/dressen og joggeskoa, det er nemleg umogleg å oppdrive større storleik på finskor enn treogførti, så då vart det nesten nypussa joggesko frå Nike. I og med at dei er mindre enn to år gamle går det for finklede i mi bok. (Er du ikkje einig mamma?)   

Men uansett, sundagsfestgudsteneste vart det helga etterpå.

Denne gongen var preika på mongolsk, så det var 

litt verre å få med seg innhaldet. Men eg trur han 

nemnde Gideon, så det kan jo ha vore ein peikepinn.

Eg fekk i alle fall lese ein del av Domarane i løpet 

av preika.

Etter preik, nattverd, kollekt og lovsong var det tid for matpause og fotografering. Maten var framifrå, kjøt med sos og ris er som regel ein sikker vinnar. Einaste som kunne vore betre var om dei hadde skjøna at ein salat ikkje har noko som helst med eit middagsmåltid, eller noko anna måltid for så vidt, å gjera. 

I god stil var det sjølvsagd underhalding etter måltidet var avslutta, då eg som nemnd tidlegare ikkje er heilt stø i mongolsk var det noko vanskeleg å skjøne det som skulle vera morosamt. Men det rosa koret song, dei var flinke denne gongen og. 

Eg var tydlegvis ikkje den einaste som sleit litt med

språket i underhaldinga, desse karane valde å gå ut

og spela fotball, både med og utan deel(tradisjonelt

mongolsk plagg). 

Så når dei for eit tjueårsjubileum i Mongolia har ei feiring som varer over ei veke, må eg sei eg gler meg til neste jubileum på eit av bedehusa i Noreg som har bikka hundre!